Urinezuurkristallen ontstaan bij verhoogde urinezuuruitscheiding of in zure urine (pH < 5.8). Urinezuur is een afvalproduct van het purinemetabolisme; purines zijn chemische verbindingen zoals adenine en guanine (DNA-componenten), cafeïne en xanthine, en komen vooral voor in vlees(producten). De kristallen kunnen verschillende vormen aannemen: meestal diamant- of ruitvormige platen, hexagonale platen, cilindervormige structuren (tonnetjes), langwerpige prisma’s, stervormige, bolvormige, naaldvormige of haltervormige kristallen. Ze zijn doorgaans geelachtig tot bruin van kleur en vertonen een sterke, polychromatische birefringentie. Ze kunnen neerslaan wanneer de urine voorafgaand aan de analyse koud is bewaard.

Klinisch worden deze kristallen gezien bij aandoeningen zoals jicht, urinezuurstenen, Lesch-Nyhan-syndroom, en bij situaties met verhoogde celafbraak, bijvoorbeeld bij leukemie of tijdens chemotherapie. Geneesmiddelen zoals benzbromaron, probenecide, sulfinpyrazon, losartan en indometacine bevorderen de uitscheiding van urinezuur. Bij zeer hoge concentraties, of wanneer kristallen gepaard gaan met erytrocyten of tubulaire epitheelcellen, moet worden gedacht aan acute urinezuurnefropathie of niersteenvorming.